Semèstene

De cussa classe diferente (eclesiàsticos, nòbiles de prus pagu importàntzia de bidda, burghesos de tzitade, pastores proprietàrios), chi at a èssere sa fortza prus importante de su nùcleu dirigente de sa Sarda Rivolutzione, chi at bidu in Angioy s’òmine fidadu pro si indiritzare e li fàghere presentes interessos de natura diversa, ant àpidu una parte importante frades Muroni de Bonorva. Rapresentantes de una classe pastorale chi fiat resèssida a si riservare unu tzerta importàntzia  resessende a aviare a sos istùdios universitàrios sos fìgios, sos Muroni  aiant cumpresu chi su frenu a s’isparghimentu de sas fortzas chi oramai faghiant parte de sa realidade chi viviant aiat unu nùmene ebbia: feudalèsimu. Su nùmeru mannu de bonorvesos interessados in sos movimentos rivolutzionàrios sardos nos dat un’istima pretzisa de sa capatzidade de si alleare chi custos puntos firmos in sos territòrios podiant mustrare.  Giuanne Carboni, Antoni e Gavinu Cau, Antoni Maria Cossu, Bainzu Cossu Gasamo, Antoni Cossu Marra, Antoni Frau, Pedru Manunta, Bachis Morittu Mura,  Bachis Pintus, Zusepe Piu Cossu, Sarvadore Sanna, Pascale Santucciu, Batista Giuanne Sassu,  Ànghelu, Antoni, Frantziscu, Giuanne e Sebustianu Sassu, Frantziscu Uras e Pascale Zanzu, in prus de frades Muroni, sunt istados sos bonorvesos indagados e suta a protzessu sighende sas resultàntzias trasmìtidas a sa Segretèria de Istadu de Casteddu dae sa Delegatzione vitzerègia de Tàtari a pustis de sa fine de su sònniu angioyanu in su 1796.

Unu nùmeru mannu meda e podimus identificare in su teòlogu Francesco Muroni, retore de Semèstene s’elementu prus importante.

Aiat dadu in oju a s’archipìscamu de Tàtari Della Torre, pro no àere cuadu prus de tantu sa propaganda antifeudale sua e pro èssere Semèstene un’istatzione obligada pro sos partigianos de su movimentu angioyanu,  Muroni at sighidu  s’alternos finas a sas cunsighèntzias estremas. A dolu mannu at iscobertu chi sa domadura de su giùighe Valentino faghiat a cumprèndere cantu podiant èssere duros sos efetos suos.

Si fiat dedicadu a liberare a Gavinu Fadda e a àteros angioyanos presoneris in tzitade e isperende in una rebellia de sos tataresos, est respintu in Iscala de Giocca  e custrintu a fuire. Cun unos cantos bonesos, tra su 7 e s’8 de santugaine 1796, est andadu a Bonorva, sa bidda sua, chi creiat unu logu siguru, pro reclutare canta prus gente possìbile pro un’impresa noa.

Sa befe prus manna pro un’ostinadu che a issu est istada cussa de non reconnòschere prus sa pàtria sua, ruta in manu a sos inimigos, sos Prunas, e leadu dae sas làgrimas e dae s’iscunnortu,  Muroni s’est dadu a bandidare in sos saltos de su Màrghine e de su Montiferru, ma est istadu traitu dae unu tzertu Dore de Sindia, chi pensaiat esseret un’amigu, e gasi nch’est rutu in sas francas de sa giustìtzia.

In cadenas, at atraessadu sas istradas de sa tzitade ruspiadu e ingiuriadu dae totus. Fatu intrare in sas presones de Santu Nenardu at àpidu una sorte orrorosa. Pro rispòndere a custas acusas infamadoras at iscritu, in su mese de ghennàrgiu de su 1808, una punta de billete imbiada a s’archipìscamu de S’Alighera chi aiat comente destinatàriu su Re e in ue, contende sos fatos chi l’aiant bidu  che a protagonista, cheriat giustificare s’operadu suo pro otènnere sa libertade. Cuss’annu, in fatis, mancari s’amnistia generale cuntzessa dae sa bènnida de sos Savoia in Casteddu, fiat galu presoneri. Est mortu duos annos a pustis in su cunventu de Santu Pedru de Silki in Tàtari.