Sassari

Sassari

Sas ideas chi ant mòvidu s’Istòria: dae s’Universidade a sa Sarda Rivolutzione

Si b'at unu logu “angioyano” pro etzellèntzia custu est a manera sigura Tàtari.

Non solu pro sos fatos chi ant atzesu sa tzitade e totu su Logudoro in cussos tres annos, ma puru ca pròpriu Tàtari at tentu forte in sos sèculos chi ant sighidu sa memòria de sa figura e de su chi at fatu s’Alternos. Una rivolutzione chi at atraessadu in longu e in largu sa capitale de su Cabu de Susu: prima fortesa de sa nobiltade reatzionària e residèntzia de su famadu Duca de s’Asinara, poi bastione de sos partigianos de Angioy e pàtria de sos estremistas republicanos e indipendentistas  prus atzesos. Tàtari at connotu totu sas fases più accese chi ant caraterizadu cussos annos, cando s’est bida leada dae s’esèrtzitu rivoluzionàriu in sas ùrtimas dies de su 1795, cando est istada sede de su guvernu illuminadu de s’Alternos in su beranu de s’annu imbeniente , finas a su tragico epilogo del 1802 cando Pratza Tola est istada lo scenario de s’ùrtimu e disisperadu tentativo, sa fine tràgica e orrìbile de su notaju Cilocco.

Ma s’ammentu puru dolorosu de cussos  fatos non at a pòdere cuare su fatu chi su sèmene de sa Sarda Rivolutzione est istadu betadu in sas àulas seculares de su restauradu ateneu turritanu. Dae inoghe est partidu Angioy e dae inoghe est partida cussa “rivolutzione de sas ideas” chi at drinnigadu s’ìsula. Intre sos laureados in Giurisprudèntzia de cussos annos, chi ant a èssere protagonistas a manera divessa de sa Sarda Rivolutzione, si diant dèvere ammentare Domenico Simon, Gioachino Mundula, Gavino Fadda, Francesco Sotgiu Satta, Domenico e Salvatore Pinna, Michele Obino, ultres a Domenico Alberto Azuni chi s’est laureadu su 29 de ghennàrgiu de su 1772; sos teòlogos Muroni, Sanna Corda, Tanca de Thiesi, Sechi Bologna, Aragonez, Niccolò Angioy e Sisternes, mentres sos dutores chi s’ant a dedicare a sa càusa angioyana ant a èssere Gaspare Sini e Giommaria Vidili. Gasi comente si devet nàrrere chi, cosa chi mai, s’universidade turritana, pro more de s’apògiu ladinu a sa Sarda Rivolutzione, at àpidu duos dotzentes dispensados dae s’insegnamentu “pro motivos polìticos”: Antonio Campus de Patada, dotzente de Teologia Morale, e Michele Obino de Santu Lussurzu, dotzente de Decretali.

Un’eredidade profunda chi at fatu crèschere su fiorire fèrtile de unu “patriotismu” – unu sentidu de apartenèntzia a sa Natzione Sarda arrichida dae fundamentas culturales solidas – chi s’est espressada in una recùperu e in una meditatzione sèria subra sa legislatzione pàtria est a nàrrere sas istitutziones sovranas sardas, s’idioma natzionale sardu e sas istruturas econòmicas de s’ìsula.

logu

Sa funtana de Ruseddu

Posta in sa badde chi tenet su matessi nùmene, de a issa si nde faeddat finas in sos Istitutos Tataresos de sa fine de su Dughentos. De importu mannu pro sa frunidura de s’abba pro sa tzitade, fiat s’ùnica a in fora de sos muros de sa tzitade. Sa funtana leat sas abbas dae sos turrentes suta terra e dae su riu Eba Giara chi leat su nùmene dae s’acuedotu de època romana (I sèculu a.C.) nadu de s’AQVA CLARA chi giughiat sa pretziosa abba finas a sa colònia romana de Turris Lybissonis, chi oe est Portu Turre pro unu tretu de pagu prus o mancu 20 mìgias romanas.

Comente la bidimus oe est òpera, su prus seguru, de mastros lìgures chi ant traballadu in prus bortas intre sa fine de su de XVI sèculu e s’incomintzu de su de XVII sèculu. Sunt duos parallelepìpedos unu subra s’àteru covacados dae pretziadu màrmaru biancu e murru iscuru; su prus mannu, in bàsciu, at dòighi càntaros pro su prus cun sa forma de concas de leone chi rapresentant sos meses e bator istàtuas in sos ispuntones chi rapresentant sas istagiones de s’annu. Dae su prus minore, in artu partint bator arcos chi s’aunint pro fàghere un’apògiu pro s’istàtua de Santu Gaine.

Curiosidade

In su mentre de sos motos rivolutzionàrios, in su 1975, sunt istadas destruidas sa mazore parte de sas istàtuas chi rapresentant sas istajones francu una, s’Istiu, chi est remunida in Palatu Ducale. Est cussa chi est cunsiderada non solu su sìmbulu de Tàtari, sa de prus importu e pro calicunu finas s’ùnica funtana monumentale de sa Sardigna tantu de èssere istada seberada dae Poste Italiane pro intrare a fàghere parte de una sèrie de francubullos de su 1975 umpare a sas prus bellas funtanas ornamentales de s’Itàlia.

logu

Pratza Universidade

Sa pratza est a curtzu de s’antiga Porta Noa chi est posta in sa parte meridionale de sos muros de sa tzitade. Su collègiu de sos gesuitas naschet, gràtzias a su contributu de prus de unu ricu donatore tra sos cales ammentamus Alessio Fontana, cantzellieri de Carlo V de Ispagna prima, e pustis, su archipìscamu de Aristanis originàriu de Tàtari Antonio Canopolo, in unu logu a curtzu a sos muros de sa tzitade, cramadu “corte Boneta”.

In su 1611 sos gesuitas ant incomintzadu sos traballos pro fraigare s’Istùdiu Generale issoro (o collègiu de Santu Zusepe) e ant fatu in presse tantu chi ant finidu in su 1617 tantu chi su Re de Ispagna Filippo III at cunferidu a su collègiu tataresu su gradu de Universidade Règia. Pustis, in su mese de Santu Gaine de su 1632, Filippo IV at acordadu a s’universidade tataresa su privilègiu de cunferire sos grados finas pro Leges  e Meighina, chi est divènnidu efetivu solu dae s’annu sighente. Giovannimaria Angioy piseddu at frecuentadu inoghe sa facultade de teologia pro un’annu pro sighire in s’Universidade de Casteddu in su cursu de sos istùdios giurìdicos.

Università di Sassari
Università di Sassari
logu

Pratza Tola

In su Medioevu e finas a su de XVIII sèculu fiat mercadu e logu de esecussiones pro sos tzetos prus bàscios. In su de XVI sèculos bi fiant domos populares bàscias, a pustis nde las ant betadas a terra pro torrare a fàghere sa pratza pagu prus o mancu comente est oe.

Si podet bìdere a manera crara meda Palazzo d’Usini, fatu fraigare dae don Jayme Manca de Mores, segnore de Ùsini e Tissi e Barone de Ossi, comente documentadu in s’intzisione in sa crae de s’arcu de sa bòveda chi est in su portale, a in subra de s’iscritzione de sa losa pagu prus o mancu in su 1577 subra sas ruinas de un’àteru fràigu de sa fine de su gòticu.

Est istada finas sa domo de don Antonio Manca de Mores chi in ocasione de s’esecutzione esemplare de Francesco Cilloco intzitaiat dae una bentana de domo sua s’aguzinu de custu pro lu mazare bene prima de lu fàghere pigare in sa furca.

Piazza Tola - Sassari
Piazza Tola - Sassari
logu

Su Duomo de Santu Nigola

Non si connoschet sa data tzerta in sa cale est istadu fraigadu su nùcleu originàriu subra su cale est istada fata sa crèsia, paret chi pagu prus o mancu in su de XII sèculu (1335 c.ca), dae cantu si podet ischire dae sos Condaghes de Santu Pedru in Silki, in Tàtari b’aiat giai unu giassu pro pregare dedicadu a Santu Nigola e innanti, pagu prus o mancu in su 1113 ca. a sa Madonna de su Buscu. S’ischit de tzertu chi finas a su 1278 fiat s’ùnicu logu pro pregare de sa zona e chi a curtzu a custu tèmpiu est nàschidu su primu nùcleu tzitadinu de cussa chi pustis est divènnida Tàtari.

S’edifìtziu eclesiàsticu est nàschidu a in subra de un’edifìtziu paleocristianu chi esistiat giai e est istadu torradu a fraigare pro sa prima borta, si pensat, in su de XIII sèculu, in istile romànicu, de su cale si podet bìdere carchi restu suta de s’abside. Pustis, in su de XV sèculu, s’istile chi at leadu est istadu gòticu-catalanu cando dae sèmplitze crèsia est divènnidu una Catedrale intro de su 1440 e su 1441.

S’ùrtima cosa a èssere fraigada in su tempus, bella meda, est istada sa fatzada in istile barocu chi est istada fata in su de XVIII sèculu, in prenu perìodu ispagnolu.

Bibliografia
“Sassari. Storia architettonica e urbanistica dalle origini al ‘600”, Marisa Porcu Gaias.

Credits
S. Campana, A. Nasone, S.A.Tedde.

Discoberi puru